درجه SPF (اس پی اف) ضد آفتاب را چگونه انتخاب کنیم؟

به گزارش مجله زیوا به نقل از چطور:
کرمهای ضدآفتاب نقش مهمی در محافظت از پوست در برابر آسیبهای نور خورشید دارند. آفتابسوختگی نه تنها دردناک است و میتواند تورم و قرمزی پوست ایجاد کند، بلکه در بلندمدت خطر پیری زودرس، لک پوست و حتی سرطان پوست را افزایش میدهد. همه افراد با هر رنگ پوستی باید از این آسیبها در امان باشند؛ زیرا اشعه فرابنفش خورشید میتواند بسیار مخرب باشد. استفاده از کرم ضدآفتاب با SPF مناسب یکی از بهترین روشها برای محافظت روزانه از پوست است. در این مقاله به تعریف SPF و عملکرد آن در برابر اشعههای فرابنفش میپردازیم و نکاتی برای انتخاب درجه SPF مناسب با توجه به نوع پوست، شرایط آبوهوایی و نوع فعالیت ارائه میکنیم.
SPF چیست و کاربرد آن
SPF مخفف عبارت «Sun Protection Factor» به معنی ضریب حفاظت در برابر آفتاب است. این عدد نشان میدهد با چه میزان محافظت میتوانید زمان لازم برای قرمز شدن یا سوختگی پوست را افزایش دهید. در آزمایشهای استاندارد معمولا ۲ میلیگرم کرم ضدآفتاب به ازای هر سانتیمتر مربع پوست استفاده میشود. سپس مدت زمان لازم برای آفتابسوختگی پوست با و بدون کرم اندازهگیری میشود. اگر به عنوان مثال پوست بدون کرم پس از ۱۰ دقیقه زیر آفتاب شروع به قرمز شدن کند و همین زمان با کرم SPF ۳۰ به ۳۰۰ دقیقه برسد، SPF آن کرم برابر ۳۰ تعیین میشود (یعنی ۳۰ برابر محافظت بیشتر).
عدد SPF هرچقدر بالاتر باشد، محافظت بیشتری در برابر اشعههای فرابنفش UVB خواهید داشت. برای نمونه SPF ۱۵ حدود ۹۳٪ از اشعه UVB را جذب میکند، SPF ۳۰ حدود ۹۷٪ و SPF ۵۰ حدود ۹۸٪ (یعنی درصد اندکی از اشعه به پوست میرسد). این اعداد نشان میدهد هیچ کرم ضدآفتابی ۱۰۰٪ UVB را مسدود نمیکند. با این حال استفاده از SPF بالاتر تا حدی زمان بیشتری برای ماندن بدون سوختگی در آفتاب فراهم میکند. باید توجه داشت که SPF در شرایط کنترلشده آزمایشگاهی اندازهگیری میشود و عواملی مانند مقدار اندک کرم مصرفشده، تعریق یا گذشت زمان، اثر محافظتی را در عمل کاهش میدهند. به همین دلیل توصیه میشود همیشه مقدار کافی کرم بزنید و تجدید آن را جدی بگیرید.
عملکرد SPF در برابر اشعههای UVA و UVB
نور خورشید شامل دو نوع اشعه فرابنفش اصلی است: اشعه UVB (فرابنفش نوع B) و اشعه UVA (فرابنفش نوع A). اشعه UVB دارای طول موج کوتاهتر است و حدود ۵ تا ۱۰ درصد از اشعه فرابنفش خورشید را تشکیل میدهد. این اشعه در لایه سطحی پوست نفوذ کرده و عامل اصلی آفتابسوختگی (قرمز شدن و سوختگی پوست) محسوب میشود. در مقابل، اشعه UVA با طول موج بلندتر حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از اشعه فرابنفش را تشکیل میدهد و عمق بیشتری به پوست نفوذ میکند. UVA مسئول تغییر رنگ (برنزه شدن) پوست، ایجاد لکه و چین و چروک است و حتی در روزهای ابری نیز مقدار زیادی از آن به زمین میرسد. این اشعه از شیشه پنجره نیز عبور میکند؛ به همین دلیل حتی پشت پنجره یا در خودروی بسته نیز مقداری اشعه UVA دریافت میکنید.
طبقهبندی SPFها (کم، متوسط، بالا)
محصولات ضدآفتاب معمولا بر اساس عدد SPF به گروههای محافظتی مختلفی تقسیم میشوند. هرچند ممکن است طبقهبندی دقیق بین سازمانها متفاوت باشد، بهصورت کلی میتوان گفت:
- محافظت کم (Low Protection): SPF کمتر از ۱۵. این محصولات حدود ۵۰–۶۰ درصد از اشعه UVB را فیلتر میکنند و در مواقع آفتاب ملایم یا فعالیت کوتاهمدت کفایت میکنند.
- محافظت متوسط (Medium Protection): SPF بین ۱۵ تا ۳۰. این محدوده تقریبا ۹۰–۹۷ درصد UVB را جذب میکند. اکثر متخصصان پوست توصیه میکنند حداقل SPF ۳۰ را بهصورت روزانه استفاده کنیم.
- محافظت بالا (High Protection): SPF بین ۳۰ تا ۵۰. این کرمها حدود ۹۷–۹۸ درصد UVB را مسدود میسازند. برای افراد با پوست روشن یا کسانی که زمان زیادی زیر آفتاب هستند، استفاده از این نوع ضدآفتابها مناسب است.
- محافظت بسیار بالا (Very High Protection): SPF بالاتر از ۵۰. این محصولات تقریبا ۹۸–۹۹ درصد UVB را فیلتر میکنند. معمولا در شرایط شدید آفتاب (مثلا مناطق استوایی یا ارتفاعات زیاد) یا پوست بسیار حساس کاربرد دارد.
به طور خلاصه، برای استفاده روزانه پیشنهاد میشود از ضدآفتاب SPF حداقل ۳۰ و طیف گسترده استفاده شود. SPF های بالاتر محافظت بیشتری میدهند اما تفاوت محافظت بین مثلا ۵۰ و ۱۰۰ خیلی چشمگیر نیست. علاوه بر انتخاب SPF مناسب، حتما با روش صحیح استفاده (مقدار کافی و تمدید مرتب) از ضدآفتاب بهره ببرید.
انتخاب SPF مناسب بر اساس نوع پوست
نوع پوست شما در انتخاب مناسب برای خرید ضدآفتاب و گاهی در مقدار SPF لازم تأثیر دارد. برای هر نوع پوستی توصیههایی وجود دارد:
- پوست خشک: اگر پوست خشکی دارید، نیاز به آبرسانی بیشتری است. ضدآفتابهای کرمی یا لوسیونی که حاوی ترکیبات مرطوبکننده مانند شیباتر، گلیسیرین یا هیالورونیک اسید هستند مناسباند. این ترکیبات علاوه بر محافظت در برابر آفتاب، از خشکی پوست جلوگیری میکنند. معمولاً SPF ۳۰ یا بیشتر برای پوست خشک توصیه میشود؛ زیرا پوست خشک زودتر ترکخوردگی و حساسیت نشان میدهد.
- پوست چرب یا مستعد آکنه: برای پوستهای چرب بهتر است کرم سبک و فاقد چربی (Oil-Free) انتخاب کنید. ضدآفتابهای ژلی یا پایه آب (Water-Based) با جذب سریع برای این پوستها مناسباند. این نوع محصولات باعث احساس سنگینی و براقشدن زیاد پوست نمیشوند. معمولاً SPF ۳۰ برای استفاده روزانه کافی است، اما در روزهای بسیار آفتابی یا هنگام فعالیتهای طولانی زیر نور خورشید میتوانید از SPF ۵۰ نیز استفاده کنید. برخی ضدآفتابهای مخصوص پوست چرب، دارای موادی مثل نیاسینامید هستند که علاوه بر محافظت، به کنترل چربی و کاهش التهاب پوست هم کمک میکنند.
- پوست حساس: اگر پوستتان به راحتی ملتهب یا قرمز میشود، استفاده از ضدآفتابهای فیزیکی (معدنی) توصیه میشود. این محصولات حاوی ذرات طبیعی اکسید روی یا دیاکسید تیتانیوم هستند که احتمال تحریک پوست را کاهش میدهند. حتماً ضدآفتابی انتخاب کنید که فاقد عطر و مواد نگهدارنده حساسیتزا باشد. معمولا SPF ۳۰ تا ۵۰ برای پوست حساس مناسب است. حواستان باشد کرم را هر چند ساعت تمدید کنید تا بالاترین محافظت برقرار شود.
- پوست مختلط: اگر قسمتهایی از صورتتان (مثلا پیشانی و بینی) چرب و بقیه خشک است، ترکیبی از نکات بالا را رعایت کنید. مثلا میتوانید برای نواحی چرب از ضدآفتاب سبک ژلی و برای نواحی خشک از کرم مرطوبکننده استفاده نمایید. در همه حال حداقل SPF ۳۰ توصیه میشود تا تمام بخشهای در معرض آفتاب پوشش داشته باشند.
- پوست معمولی: افرادی که پوست معمولی (نه خیلی خشک و نه خیلی چرب) دارند میتوانند از طیف گستردهای از محصولات استفاده کنند. معمولا SPF ۳۰ یا ۵۰ برای استفاده روزانه کافی است. اگر در منطقهای با تابش شدید خورشید زندگی میکنید یا پوستتان کمی روشن است، انتخاب SPF ۵۰ ایمنی بیشتری میدهد. مهم این است که فرمولاسیون کرم سبک و راحت باشد تا استفاده روزانه از آن برایتان تبدیل به عادت شود.
نکته مهم: علاوه بر عدد SPF، فرمولاسیون و ترکیبات کرم را هم متناسب با نوع پوست خود انتخاب کنید. ضدآفتاب ویژه پوست خشک معمولا مرطوبکننده اضافی دارد و ضدآفتاب پوست چرب فاقد چربی و ماتکننده است. استفاده مداوم از کرمی که با پوست شما سازگار باشد، باعث میشود بیشتر به مصرف مرتب آن پایبند بمانید.
انتخاب SPF مناسب بر اساس شرایط آب و هوایی
شدت تابش نور خورشید در شرایط آب و هوایی مختلف فرق دارد. بنابراین بسته به محیطی که در آن قرار میگیرید، SPF مناسب را انتخاب کنید:
- روزهای آفتابی: در روزهای گرم و آفتابی که شدت UVB بالاست، بهتر است از ضدآفتاب با SPF ۳۰ تا ۵۰ و ویژگی «مقاوم در برابر تعریق» استفاده کنید. نیمساعت قبل از بیرون رفتن کرم را روی پوست بزنید و در فواصل هر ۲ ساعت (یا پس از شنا یا تعریق شدید) آن را تمدید کنید. استفاده از کلاه نقابدار و عینک آفتابی هم محافظت را افزایش میدهد.
- روزهای ابری: حتی در آسمان ابری حدود ۶۰–۸۰ درصد اشعه فرابنفش به زمین میرسد و به پوست آسیب میزند. از طرفی اشعه UVA از ابر و پنجره عبور میکند. بنابراین در روزهای ابری نیز حتما از ضدآفتاب استفاده کنید. در این شرایط ضد آفتاب SPF ۳۰ معمولاً کافی است، البته باید کرم طیف گسترده باشد تا در مقابل UVA هم محافظت داشته باشد.
- ساحل و کنار دریا: در ساحل نور آفتاب تشدید میشود. علاوه بر تابش مستقیم، بازتاب نور از سطح آب و شن باعث افزایش پرتو UV میشود (آب حدود ۱۰–۱۵٪ و شن تا ۲۰–۳۰٪ نور خورشید را منعکس میکند). در این شرایط از ضدآفتاب با SPF ۵۰ یا بیشتر و برچسب «ضدآب» یا «ضدتعریق» استفاده کنید. حتما نیمساعت قبل از قرار گرفتن در آب کرم بزنید و پس از هر بار شنا و خشک شدن، مجدداً کرم را تمدید کنید.
- کوهستان و برف: در ارتفاعات تابش اشعه UV افزایش مییابد (تقریباً هر ۱۰۰۰ متر ارتفاع، ۱۰٪ به شدت اشعه افزوده میشود) و برف نیز نور را منعکس میکند. پس در کوهستان یا محیطهای برفی حتما از SPF ۵۰+ به همراه ضدآفتاب طیف گسترده و مقاوم به تعریق استفاده کنید. همچنین کلاه آفتابی و عینک UVدار همراه داشته باشید تا حداکثر محافظت را فراهم کنید.
- روزهای زمستان و سرپوشیده: حتی روزهای زمستانی و محیطهای سرپوشیده هم از گزند اشعه فرابنفش مصون نیستند. نور UV تا حدودی از شیشه عبور میکند و بازتاب برف خطر را بالا میبرد. توصیه میشود در هر فصل از سال و در هر مکانی که نور خورشید به چشم میخورد، کرم ضدآفتاب را فراموش نکنید.
انتخاب SPF مناسب بر اساس نوع فعالیت
بسته به کاری که انجام میدهید و مدت زمان قرارگیریتان در آفتاب، SPF و نوع ضدآفتاب مناسب تغییر میکند:
- استفاده روزمره (محیط سرپوشیده): اگر بیشتر وقت خود را در خانه یا محل کار سپری میکنید، احتمال برخورد مستقیم زیادی با آفتاب ندارید. اما اگر پنجره در اتاق یا پشت فرمان اتومبیل هستید، بدانید شیشه بیشتر اشعه UVB را فیلتر میکند اما بخشی از اشعه UVA را عبور میدهد. برای استفاده روزانه، SPF ۱۵–۳۰ طیف گسترده مناسب است. اگر آرایش میکنید میتوانید از ضدآفتاب رنگی یا کرم پودر دارای SPF نیز استفاده کنید تا مراقبت بیشتری داشته باشید؛ اما این موارد جای ضدآفتاب اصلی را نمیگیرند و حتما پیش از آرایش کرم معمولی را بزنید. در این حالت معمولا نیازی نیست هر ۲ ساعت تمدید کنید مگر اینکه از خانه خارج شوید.
- ورزش و فعالیتهای پرتحرک: هنگام ورزش در فضای باز (مثل دویدن، دوچرخهسواری، پیادهروی سریع) که عرق میکنید، ضدآفتاب باید سبک و مقاوم در برابر تعریق باشد. از SPF ۳۰ یا ۵۰ میتوانید استفاده کنید، اما مهم است محصول فاقد چربی اضافی باشد تا پوستتان سنگین نشود. ضدآفتاب را حداقل نیمساعت قبل از شروع ورزش بمالید و هر ۲ ساعت یا پس از هر بار تعریق شدید دوباره کرم را تمدید کنید. پس از ورزش دوش بگیرید و صورت خود را بشویید تا پوست تمیز شود، سپس مجدداً ضدآفتاب بزنید تا محافظت ادامه یابد.
- شنا و آبتنی: در استخر یا دریا، ضدآفتاب حتما باید برچسب «مقاوم در برابر آب» داشته باشد. در این شرایط SPF ۵۰+ توصیه میشود. پس از هر بار خروج از آب (یا شستن با حوله) دوباره ضدآفتاب بزنید؛ حتی اگر ضدآفتاب خاصی «ضدآب ۸۰ دقیقه» است، باز هم تمدید آن را فراموش نکنید.
- کوهنوردی و طبیعتگردی: در برنامههای طولانیمدت زیر آفتاب و در ارتفاعات (مثلا کوهنوردی) تابش UV بسیار قوی است. از ضدآفتاب با SPF ۵۰+ و طیف گسترده استفاده کنید. حتما پوشش فیزیکی کامل (کلاه لبهدار، آستین بلند، شلوار بلند) نیز داشته باشید. بعد از هر ۲ ساعت یا هر بار تعریق یا خیس شدن، کرم را تجدید کنید.
چند باور نادرست در مورد ضدآفتاب وجود دارد که باید آنها را اصلاح کرد:
- «ضدآفتاب باعث کاهش ویتامین D میشود.» در عمل هیچ کرم ضدآفتابی ۱۰۰٪ UVB را مسدود نمیکند. SPF ۱۵ حدود ۹۳٪، SPF ۵۰ حدود ۹۸٪ UVB را جذب میکند. بنابراین مقدار اندکی از اشعه لازم برای ساخت ویتامین D به پوست میرسد. در صورت مواجهه کوتاه با نور طبیعی (مثلا ۱۵–۲۰ دقیقه روزانه) بدن ویتامین D کافی تولید میکند. مهم این است که سعی کنید مصرف نکردن کامل آفتاب را با رژیم غذایی جبران کنید، نه اینکه استفاده از ضدآفتاب را کنار بگذارید.
- «افراد با پوست تیره نیازی به ضدآفتاب ندارند.» پوستهای تیره ملانین بیشتری دارند که کمی در برابر UVB محافظت میکند، اما اشعه UVA هنوز به راحتی به همه نوع پوست نفوذ میکند و باعث لک، چروک و سرطان پوست میشود. همچنین آفتابسوختگی در پوست تیره میتواند نشانه آسیب باشد. به همین دلیل، هر کسی با هر رنگ پوستی باید روزانه ضدآفتاب استفاده کند.
- «در مکانهای سرپوشیده و سایهدار خطری نیست.» تابش UV حتی در سایه یا پشت پنجره وجود دارد. نور خورشید از شیشه عبور میکند و هوای روشن UV را پراکنده میکند. برای مثال نور خورشید اطراف شما میتواند تا ۵۰٪ از شدت UV داشته باشد. توصیه میشود در همه مکانهای روشن (کنار پنجره، خیابان، حتی فضاهای سرپوشیده روشن) هم از کرم ضدآفتاب استفاده کنید.
- «یک بار زدن در روز کافی است.» اثر کرم ضدآفتاب پس از حدود ۲ ساعت کاهش مییابد؛ به دلیل تعریق، مالش پوست یا پخش شدن چربی. بنابراین حتما هر ۲ ساعت یکبار (یا حتی زودتر) کرم را تمدید کنید، بخصوص بعد از شنا یا فعالیت شدید.
- «زدن لایههای مکرر SPF کم میگذارد برابر SPF بالا میکند.» خیر، اعمال چند لایه از یک کرم با SPF پایین، محافظت معادل SPF بالاتر نمیدهد. مثلا سه بار زدن کرم SPF ۱۵ شبیه استفاده یکباره SPF ۴۵ یا ۵۰ نیست. برای محافظت بیشتر حتما محصول با SPF بالاتر بخرید یا به دفعات کرم را بزنید.
- «داشتن برنزه (برنزه طبیعی) به جای ضدآفتاب کفایت میکند.» برنزه شدن پوست در واقع پاسخ دفاعی پوست به آسیب UV است و میزان حفاظت بالا ایجاد نمیکند. برنز شدن تدریجی بیخطر نیست و باز هم پوست شما در معرض آسیب قرار دارد. همیشه بدون توجه به اینکه پوستتان چقدر برنزه است، ضدآفتاب را فراموش نکنید.
- «ضدآفتاب کاملا ضدآب است.» هیچ ضدآفتابی کاملاً ضدآب نیست. عبارت «ضدآب» معمولا به معنی مقاومت محدود (۴۰ یا ۸۰ دقیقه) در برابر آب است. بنابراین پس از هر بار شنا یا تعریق شدید حتما کرم را تمدید کنید.
- «در روزهای بارانی یا زمستان نیازی به ضدآفتاب نیست.» برخلاف تصور عمومی، در هوای ابری یا زمستانی نیز اشعه UV وجود دارد. برای مثال برف تا ۸۰٪ پرتوهای خورشید را منعکس میکند. بنابراین حتی در روزهای کمنور، ضدآفتاب را دستکم SPF ۲۰–۳۰ فراموش نکنید.
آگاهی از این باورهای غلط کمک میکند استفاده هوشمندانهتری از ضدآفتاب داشته باشید و به اشتباه نیفتید.
نکات کاربردی هنگام خرید ضد آفتاب
برای انتخاب ضدآفتابی که واقعا نیازتان را تامین کند، این نکات را بررسی کنید:
- طیف گسترده (Broad Spectrum): روی برچسب محصول دنبال عبارت «Broad Spectrum» یا علامت UVA بگردید. این نشان میدهد ضدآفتاب از پوست در برابر هر دو اشعه UVA و UVB محافظت میکند.
- عدد SPF: حداقل SPF ۳۰ را مد نظر داشته باشید. اگر پوست روشن دارید یا زمان زیادی زیر آفتاب میمانید، ضد آفتاب SPF ۵۰ یا بالاتر انتخاب بهتری است. به یاد داشته باشید هیچ عدد SPF لزوما محافظت ۱۰۰٪ نمیدهد.
- مقاومت در برابر آب: اگر شنا یا ورزش میکنید، ضدآفتابی با برچسب «ضدآب» (Water-Resistant) انتخاب کنید. این محصولات معمولا ۴۰ تا ۸۰ دقیقه در برابر آب یا تعریق دوام میآورند (زمان دقیق روی بسته ذکر میشود).
- ترکیبات ملایم: اگر پوست حساس است یا مستعد قرمزی و جوش دارید، سراغ ترکیبات ملایم بروید. کرم فاقد PABA (پاراآمینوبنزوئیکاسید)، فاقد عطر یا پارابن و حاوی آنتیاکسیدان (مثل ویتامین E) مناسبتر است. ضدآفتاب کودکان و مادران باردار معمولا فرمول ملایمتری دارند.
- فرمول مناسب پوست: توجه کنید ضدآفتاب متناسب با نوع پوستتان باشد. برای پوست خشک، کرمهای حاوی گلیسیرین یا روغن گیاهی (مرطوبکننده) مناسباند. برای پوست چرب، محصول ژلی یا فاقد چربی را انتخاب کنید. نشان «Non-comedogenic» تضمین میکند محصول منافذ پوست را مسدود نمیکند.
- بدون عطر و نگهدارنده قوی: اگر پوستتان حساس است، از خرید کرم دارای اسانس قوی یا الکل خودداری کنید. محصولات رایحهدار برای بعضی افراد میتواند تحریکزا باشد.
- برند و اعتبار: از برندهای شناختهشده و معتبر استفاده کنید. ضدآفتابهای نامعتبر ممکن است استانداردهای لازم را نداشته باشند. خرید از داروخانه یا فروشگاههای معتبر شانس دریافت محصول اصل را بیشتر میکند.
- قیمت مناسب: قیمت بالا تضمینکننده کیفیت نیست. بسیاری از کرمهای استاندارد دارای قیمت متعادلی هستند. از خرید محصولات ارزان و مشکوک یا تاریخگذشته خودداری کنید.
- حجم و تاریخ انقضاء: حجم کرم را طوری انتخاب کنید که در زمان انقضاء مصرف شود. تاریخ انقضای روی بسته را چک کنید. معمولا ضدآفتابها حدود ۲–۳ سال تاریخ انقضا دارند و پس از باز شدن تا ۱۲ ماه ماندگاری میمانند.
- بستهبندی مناسب: کرمهای تیوپی یا پمپی آسانتر قابل مصرفاند و احتمال مصرف درست را افزایش میدهند. اسپریها ممکن است یکنواختی کمتر و پاشش در هوا داشته باشند؛ در صورت استفاده از اسپری، مطمئن شوید همه نقاط به اندازه کافی پوشش داده شوند.
- مطالعه نظرات: اگر امکان دارد، پیش از خرید نظرات کاربران یا توصیههای متخصصان پوست را بررسی کنید. تجربیات افرادی که پوست مشابه شما دارند میتواند مفید باشد.
با در نظر گرفتن این نکات میتوانید کرمی انتخاب کنید که هم پوستتان را به خوبی محافظت کند و هم سازگاری و کیفیت لازم را داشته باشد.
نتیجهگیری: انتخاب درجه SPF مناسب تنها یکی از اقدامات محافظتی است. عواملی مانند ساعت تابش خورشید (بهخصوص ساعات میانی روز) و فصل سال نیز بر شدت اشعه UV تأثیر دارند. بنابراین باید از همه روشهای محافظتی بهصورت همزمان استفاده کنید: کرم ضدآفتاب مناسب را به مقدار کافی بزنید و مرتب تمدید کنید، پوشش فیزیکی مانند کلاه و لباس آستین بلند بپوشید و حتماً عینک آفتابی UVدار داشته باشید. با ترکیب این تدابیر محافظتی، خیال خود را راحت کنید که پوستتان به بهترین شکل ممکن در برابر خطرات نور خورشید حفظ میشود. در نهایت با رعایت این نکات میتوانید بدون نگرانی از آفتابسوختگی از لحظات خود در بیرون از خانه لذت ببرید و سلامت و زیبایی پوستتان را حفظ کنید.